De Kroniek
Sweder II was een van de prominentste eigenaren van Weleveld. Hij leefde van 1569 tot 1639. Gedurende 40 jaar van zijn leven, namelijk van 1591-1623 en vervolgens van 1629-1637, hield hij een soort dagboek bij. Dit wordt De Kroniek genoemd. Het zijn bijna 1900 (in een kriebelig handschrift) geschreven pagina’s. De Kroniek beschrijft allerlei zaken en voorvallen in Oost-Nederland, Münsterland en Niedersachsen en heeft daardoor een grensover-schrijdend karakter. Met bezittingen aan beide zijden van de Nederlands-Duitse grens en door zijn brede belangstelling was Sweder II een „Euroregiöer” avant la lettre.
Oorsprong
Tussen Zenderen en Hertme in de gemeente Borne ligt het landgoed Weleveld, waarvan de oorsprong teruggaat tot in de 13e eeuw. Op deze site leest u meer over de geschiedenis van Landgoed Weleveld. De oudste vermelding van de naam Weleveld dateert uit 1244. Het eerste huis werd gebouwd in 1300. Het is een van de oudste havezates van Twente.
De havezate groeide uit tot een belangrijke bezitting en vele Van Welevelds bekleedden hoge posten. Johan III was de laatste Van Weleveld. Zijn erfdochter Anna huwde in 1521 Sweder Schele, van de Schelenburg bij Osnabrück, waarna de familie zich Schele van Weleveld ging noemen. Hun zoon Christoffel (1529-1608), kwam tijdens zijn studie in Duitsland met de Lutherse godsdienst in aanraking en bracht deze “nieuwe religie” naar Twente. Deze schrijver van de dagboeken, de Kronieken van Weleveld, was ook eigenaar van het onder Ochtrup gelegen huis Welbergen. Hij noemde zich Schele van Weleveld en Welbergen.
De geschiedenis van de Kronieken
De delen I en II van de Kroniek van respectievelijk 676 en 256 pagina’s werden op de Schelenburg bewaard en berusten nu het staatsarchief in Osnabrück. Het derde deel van 890 pagina’s bleef op Weleveld tot 1715, het jaar waarin Weleveld publiekelijk werd verkocht.
Volgens de koopvoorwaarden mocht de koper terstond de goederen in gebruik nemen en zo liet Adolf graaf van Rechteren de archieven op Weleveld naar Huis Almelo overbrengen. Wellicht een zegen in vermomming, want het lag er veilig en onaangeroerd totdat het gevonden werd bij de inventarisatie in Zwolle begin jaren ’80.
Leesbaar maken van de Kronieken
Ondanks een transcriptie van het echtpaar De Bakker eind vorige eeuw is het dagboek nog steeds nauwelijks toegankelijk. Dat komt mede omdat Schele in het (oud)Nederlands, Duits, dialect en Latijn schreef en zelfs enkele stukjes in het Grieks en het Frans. De in de Kroniek behandelde onderwerpen zijn zeer gevarieerd, zoals politiek, geologie, bezit, archeologie, godsdienst en genealogie, maar ook voorvallen uit het dagelijks leven.
Wat Sweder II aan het papier toevertrouwde zijn ontboezemingen, waarnemingen en analyses van iemand die zowel de tweede helft van de 80-Jarige Oorlog in de Nederlanden meemaakte als een groot deel van de 30-Jarige Oorlog in Duitsland. Het boek “Gott betert desen tidt” van mr. Adri de Bakker en drs. Dick Schlüter uit 1995 geeft daar een selectie van.
Plannen voor publicatie
De Stichting Weleveld, die de belangen van het landgoed behartigt, streeft naar een integrale publicatie van het dagboek. Een dergelijke uitgave moet niet alleen de tekst van Sweder’s geschriften omvatten, maar ook wetenschappelijke annotaties, toelichtingen en een vertaling van het Nederlands in het Duits. Dat laatste vanwege het belang dat het dagboek heeft voor beide landen.
Er is een stuurgroep opgericht dat een plan heeft gemaakt waarbij in vier fases wordt beschreven hoe men tot publicatie van de Kroniek kan komen. Het moet een integrale, leesbare, becommentarieerde en waar nodig vertaalde publicatie van het dagboek van Sweder II worden. Omdat de Kroniek bijna alles behandelt wat denkbaar is, is een multi disciplinaire benadering noodzakelijk.
Het stappenplan
Fase I Digitaliseren
Vanwege de omvang en om te komen tot een brede toegang tot de Kroniek is digitalisering van de originele tekst en daarna plaatsing op een internetsite de beste oplossing. Tegelijkertijd moet de tekst van mr.A. de Bakker op dezelfde site geplaatst worden. Deze moet daarvoor weer geheel worden overgetikt omdat in een ingescande versie niet gewerkt kan worden. Bovendien zijn er nog pagina’s die niet in machineschrift zijn overgezet, veelal zijn die in het Latijn. Deze moeten nog getranscribeerd worden.
Fase II Collationeren
Daarna komt het collationeren (het combineren van de gegevens) van de desbetreffende handschriftpagina met de bijbehorende getikte pagina, zodat er een juiste “vertaling” van handschrift naar digitale tekst beschikbaar komt.
Fase III Becommentariëren door deskundigen o.l.v. een coördinator
Een waarschijnlijk zeer lange fase, die moet leiden tot een duidelijke uitleg van het oeuvre. Zin voor zin zal moeten worden bekeken en bestudeerd. Zaken en feiten die destijds algemeen bekend waren c.q. voor eenieder vanzelfsprekend waren, maar nu niet meer, moeten worden uitgelegd zodat zij voor een XXIe eeuwer begrijpelijk zijn.
Theorieën van Sweder moeten worden getoetst en van glossen (aantekeningen) worden voorzien. Tegelijkertijd moet het werk toegankelijk worden gemaakt door een verband te leggen tussen diverse paragrafen en uiteraard via een index, jaartallenregister etc. Wellicht dat er kaartjes en andere afbeeldingen ter verduidelijking van e.e.a. nodig zijn.
Eigenlijk moet reeds tijdens fase II begonnnen worden met het aanstellen van een wetenschappelijke coördinator die fase III in goede banen gaat leiden. Deze moet niet alleen voorkomen dat meerdere personen/instituten dezelfde passages gaan onderzoeken en becommentariëren, maar er ook zorg voor dragen dat alle belangrijke passages behandeld worden. Voorts moet hij bij conflicterende opinies een bemiddelende rol spelen, dan wel het verschil van inzicht duidelijk tot uitdrukking laten komen.
Fase IV Publiceren
Publicatie van het werk. Dat kan pas wanneer er voldoende fondsen zijn en wanneer de wetenschappers in algemene zin tevreden zijn over de kwaliteit van de transcriptie en het deskundige commentaar. Een zo uitgebreid geschrift als dit zal altijd om meer commentaar vragen en nieuwe inzichten opleveren, maar er moet een moment komen dat men kan zeggen: Het is goed, nu gaan we publiceren.
Meer over de voortgang van dit project is te lezen in dit document. Daarin ook een oproep aan geïnteresseerden die mee willen werken om de teksten om te zetten in Word documenten.
Meer informatie:
Och ewig is so lang door Jet Spits, uitgave Walburg Pers (2003)
Gott betert desen tidt door mr. Adri de Bakker en drs. Dick Schlürer (1995)
De havezaten in Twente en hun bewoners door Jhr.A.J. Gevers en A.J.Mensema (1995)
Geschiedkundige Aantekeningen op de Havezathen van Twenthe door Mr.G.J. ter Kuile (1911)De Stichting Weleveld is als volgt te bereiken:
Oude Bieffel 23
7625 RA Zenderen
Tel. 074-2661486
E-mail: info@weleveld.nl